ทุกปี ถือเป็นวันขึ้นปีใหม่ของเขมรสุรินทร์ ชาวเขมรเมืองสุรินทร์จะเดินทางขึ้นเขาสวาย เพื่อกราบไหว้สิ่งศักดิ์สิทธิ์ ชาวเขมรสุรินทร์มีความเชื่อว่าเป็นวันขึ้นปีใหม่ ทุกคนจะต้องหยุดทำงาน ใครไม่หยุดทำงาน จะเกิดสิ่งร้ายกับตนเอง ส่วนหนุ่มๆสาวๆก็ได้พบปะรู้จักกัน หลายคู่ก็พัฒนาขึ้นถึงขั้นแต่งงานครองรักครองเรือน ประเพณีขึ้นเขาสวายมาถึงปัจจุบันดูเหมือนจะค่อยๆเลือนหายไปจากความทรงจำของผู้คน ว่ามีเหตุที่มาของประเพณี " เลิงพนม " เป็นมาแบบใหน อย่างไร กันแน่ มีนักสำรวจบอกว่า บนเขาสวายเคยมีโบราณสถาน แบบเขมรโบราณ มีการดัดแปลงพื้นที่เชิงเขาให้เป็นอ่างเก็บน้ำ-บาราย เมือ 200ปี มานี้
ยังใช้เป็นสถานที่เก็บอัฐิเจ้าเมืองสุรินทร์อีกด้วย นักโบราณคดีศิลปากรจากพิมาย พบว่าบริเวณยอดเขาพนมสวายจนถึงเชิงเขานั้นมีร่องรอยเศษอิฐโบราณกระจายเป็นจุดๆ ได้สอบถามชาวบ้านในบริเวณนั้นได้ความ ว่า...บนยอดพนมสวายแต่เดิมมีปราสาทโบราณสามหลัง แต่ต่อมาถูกรื้อถอนออก แล้วปรับพื้นที่สร้างพุทธรูปประดิษฐานไว้แทน พระสงฆ์ที่วัดพนมศิลารามเล่าให้ฟังว่าร่องรอยของ "ปราสาทหิน" นี้ ทางวัดทราบมานานแล้ว นอกจากนี้ ก็ยังมีถ้ำโบราณอีกแห่งหนึ่งอยู่บนพนมสวายอีกด้วย เรื่องความเชื่อในวันขึ้นเขาพนมสวาย ซึ่งตรงกับวันเพ็ญ เดือน 5 ของทุกปี ประชาชนทุกคนที่มาบำเพ็ญบุญที่เขาพนมสวาย จะมาด้วยแรงศรัทธา จะต้องมีจิตใจงดงาม สำรวมทั้งกาย วาจา ใจ ประพฤติตนแต่ใน
สิ่งที่ดีงาม พูดจาสุภาพอ่อนโยน มีสัมมาคาระต่อผู้ใหญ่ ไม่ก่อเหตุ ทะเลาะวิวาท ตีรันฟันแทง หรือฉกชิงวิ่งราว เป็นอันขาด มิฉะนั้นจะเกิดเหตุอาเพศอย่างรุนแรง เช่น เกิดลมพายุ ฝนตก ฟ้าผ่า น้ำท่วม ทำให้ผู้คนได้รับอันตราย จนถึง ชีวิต ไม่เชื่อ อย่าลบหลู่ “เขาพนมสวายหรือเขาสวาย” มีความสำคัญต่อชาวสุรินทร์มาแต่ครั้งโบราณกาล กล่าวคือ เมื่อถึงเดือนห้าของทุกปี บรรพบุรุษชาวสุรินทร์จะถือว่าเป็นงานประเพณีหยุดงาน ซึ่งการหยุดงานจะแบ่งออกเป็น 2 ช่วง คือ ช่วงที่1 ตอมตู๊จ ซึ่งหมายถึงวันหยุดงานเล็ก จะมีการหยุด ทำงานเพียง 3 วัน นับตั้งแต่วันขึ้น1 ค่ำ ถึงวันขึ้น 3 ค่ำเดือนห้า ช่วงที่ 2 ตอมธม หมายถึง วันหยุดงานใหญ่ จะมีการหยุดทำงานทั้งหมด 7 วัน นับตั้งแต่วันแรม1 ค่ำ ถึงวันแรม 7 ค่ำ
เดือนห้า ซึ่งประเพณีการหยุดงาน ตามช่วงระยะเวลาดังกล่าว ชาวสุรินทร์มีความเชื่อว่า ต้องหยุดการทำงานทั้งหมด หากใครไม่หยุดทำงานก็จะมีอันเป็นไป และในวันขึ้น1 ค่ำเดือน 5 ของทุกปี ชาวจังหวัดสุรินทร์จะร่วมมือร่วมใจจัดงานบุญประเพณีขึ้นเขาสวายขึ้น ประกอบกับวันดังกล่าวถือว่าเป็นวันขึ้นปีใหม่ทางจันทรคติ ดังนั้น ชาวสุรินทร์จะหยุดงานและพากันเดินทางไปขึ้นเขาสวายเพื่อกราบไหว้สิ่งศักดิ์สิทธิ์เสริมสิริมงคลชีวิตต่อตนเองและครอบครัว สิ่งศักดิ์สิทธิ์บนเขาสวายประกอบด้วย พระใหญ่หรือพระพุทธสุรินทรมงคล รอยพระพุทธบาทจำลอง อัฐิหลวงปู่ดูลย์ อตุโล พระพุทธรูปองค์ดำ หลวงปู่สวน ปราสาทหินพนมสวาย ศาลเจ้าแม่กวนอิม เต่าหินศักดิ์สิทธิ์ และสระน้ำศักดิ์สิทธิ์ ต่อมาในปี 2551
จังหวัดสุรินทร์ได้จัดทำโครงการส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงพุทธเฉลิมพระเกียรติ 80 พรรษามหาราช โดยได้ดำเนินการจัดหาระฆัง จำนวน1,080 ใบ จากวัดทุกวัดในจังหวัดสุรินทร์ และวัดสำคัญอีก10 วัด นำไปติดตั้งบริเวณทางขึ้นบันไดไปนมัสการพระพุทธสุรินทรมงคล และบริเวณรอบๆ สถูปบรรจุอัฐิหลวงปู่ดูลย์ อตุโล ซึ่งมีความยิ่งใหญ่สวยงาม ปรากฏต่อสื่อสาธารณะอย่างกว้างขวาง และคาดว่าน่าจะเป็นสถานที่ที่มีระฆังเป็นจำนวนมากที่สุดในโลกอีกด้วย จังหวัดสุรินทร์ร่วมกับองค์การบริหารส่วนจังหวัดสุรินทร์ และการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย .ในปีนี้จึงกำหนดจัดงานประเพณี “ขึ้นเขาสวาย เคาะระฆังพันใบ กราบไหว้สิ่งศักดิ์สิทธิ์ ประจำปี 25ุ62 ในวันที่ 4-5 เมษายน 2562 ณ วนอุทยานพนมสวาย
อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์ โดยมีกิจกรรมที่น่าสนใจได้แก่ การกราบไหว้สักการะสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ทั้ง 9 แห่ง ชมขบวนแห่ศิลปวัฒนธรรมพื้นบ้านที่ยิ่งใหญ่ตระการตาถึง 23 ขบวน และขอเชิญนักท่องเที่ยวเคาะระฆัง1,080 ใบ เพื่อเสริมสิริมงคลให้ท่านได้มีชื่อเสียงโด่งดังไกลเหมือนเสียงระฆังที่ก้องกังวานไปไกลต่อไป